Vloeibare tijden

Auteur Zygmunt Bauman (vertaald door: J.M.M. de Valk) | Titel Vloeibare tijden, leven in een eeuw van onzekerheid | Uitgever Klement Zoetermeer | Jaar 2011 (Nederland), oorspronkelijke uitgave 2007 |

Inleiding en aanleiding

De naam en verschijning van Zygmunt Bauman (1925) kwam ik in talrijke boeken (onder meer van Schinkel, Bregman, Kleinpaste) en documentaires (Tegenlicht en Lux) tegen. Hij wordt beschouwd als een vooraanstaand en invloedrijk denker van en over deze tijd. Bauman is Pool van geboorte, van joodse afkomst (niet dogmatisch) en vocht tijdens de Tweede Wereldoorlog aan de kant van de Russen. Hij studeerde sociologie in Warschau en zette daar zijn wetenschappelijke loopbaan voort. Door het opstekende antisemitisme ontvluchtte hij zijn land en werkte korte tijd aan de Universiteit van Tel Aviv. In 1971 trok hij naar Engeland – hij had daar ook zijn promotiestudie gedaan – en werd hoogleraar aan de Universiteit van Leeds.

Na zoveel noten in boeken die naar Bauman verwezen, moest ik hem lezen. Het werd Vloeibare tijden, de Nederlandse vertaling.

Onderwerp

Zygmunt Bauman is een kritisch analyticus. Hij aanschouwt de wereld en abstraheert wat hij daarin ziet gebeuren tot tendensen. Tegelijk is hij goed in staat om zijn algemene omschrijvingen van die tendensen te illustreren met herkenbare voorbeelden. Hij laat tal van andere auteurs aan het woord.

Het begrip ‘vloeibaar’ is van hem afkomstig, in verschillende toepassingen: vloeibare tijd, vloeibare angst, vloeibare moderniteit, vloeibare identiteit, vloeibare relaties en meer. Daarmee contrasteert hij de vaste waarde die tijd (en plaats) eerder voor mensen vertegenwoordigde met de vervloeiende waarde die het nu heeft.

Inhoud

Het hoofdthema is de moderniteit die door de snelheid waarmee het aardse leven verandert door hem geduid wordt als vloeibaar. In het vloeibare leven spelen globalisering, individualisering en het verval, zelfs de vergruizing, van de welvaartsstaat een grote rol. De uitwerking daarvan is dat we kampen met permanente onzekerheden en angsten die worden afgereageerd, het meest op wat hij omschrijft als ‘menselijk afval’. Dat zijn mensen die in de ‘ontwikkelde’ landen niet meer meedoen, de niet werkende onderklasse, én de grote schare vluchtelingen die over de aardbol trekt, op zoek naar veiligheid en geluk, maar die door ‘ons’ op veilige afstand wordt gezet en gehouden. De macht is steeds minder in handen van de politiek, maar van gremia die weinig bekend en nauwelijks aanspreekbaar zijn. Vooral de reikwijdte van invloed van nationale overheden heeft aan betekenis ingeboet.

Commentaar

Bereid u voor op een stevige confrontatie met aanzienlijke schaduwkanten van de mensheid. Bauman getuigt van een meervoudige drive. Enerzijds toont hij zich sociaal bewogen en, wereldwijd, sterk betrokken bij kwetsbare mensen in de samenleving die het slachtoffer zijn van een schaamteloze uitstoot, zowel in ‘ontwikkelde’ landen als in landen waar mensen het slachtoffer zijn van oorlog, onderdrukking en daarmee gepaard gaand geweld. Anderzijds getuigt hij van een doorwrochte en zakelijke manier van kijken en analyseren. Bauman wil blootleggen wat gaande is en waarom en waardoor.

Woord

Bladzijde 231 Banneling
Bauman schrijft indringend over de ontzagwekkende stromen vluchtelingen, vooral in het Afrikaanse continent. Hun lot is terecht te komen in vluchtelingenkampen die in de buurt van de brandhaarden worden opgericht. Mensen leven daar als bannelingen. Zij moeten erin en mogen er niet uit. Totdat wordt verklaard dat het land van herkomst ‘veilig’ is. Dan moeten zij daarnaar terug, ook al is dat hun thuisland niet meer en heeft het hun niets meer te bieden.

Zin

Bladzijde 93, hoofdstuk 3: De typische moderne angsten werden geboren tijdens de eerste golf van deregulering-plus-individualisering, op het ogenblik waarop intermenselijke banden van verwantschap en nabuurschap, nauw met elkaar verknoopt in gemeenschappen en gilden, en die altijd of ten minste sinds onheuglijke tijden leken te hebben bestaan, losser werden of ophielden te bestaan.
Daar blijft het niet bij. Een tweede golf gaat over ons heen; door mondiale krachten onafwendbaar en evenmin bestuurbaar.