Verzorgingsstaat

VVD-fractievoorzitter H. Zijlstra schrijft in NRC van 15 mei 2013 een kort opinie-artikel over de bolle overheid die kleiner moet. Hij eist daarmee royaal aandacht op en mocht zich prompt op zondag melden bij Buitenhof om zijn actuele en op de toekomst gerichte kijk op overheid en samenleving nog eens toe te lichten. Er valt over deze twee verschijningen wel wat te zeggen.

Een kern van zijn betoog is dat de welvaartsstaat, die Nederland is, aan obesitas lijdt en dat voor de gezondheid van deze patiënt een drastische afslanking bitter noodzakelijk is. Daarnaast huldigt Zijlstra een opvatting over de rol en plaats van de overheid, namelijk dat zij er is voor collectieve goederen en diensten en om te waarborgen dat vrijheid en zelfontplooiing ruim baan krijgen.
Het is bepaald juist dat Zijlstra expliciet maakt wat al langer een zichtbaar paradigma is. Het verhaal had echter moeten komen uit de koker van het kabinet. Niet met toevallige voorbeelden maar gestaafd met kabinetsplannen die een expliciete uitdrukking zijn van een beleidskader dat tot doel heeft de welvaartsstaat af te slanken. Er is dringend behoefte aan een samenhangende visie die hervormingen en bezuinigingen onderbouwt. Bijvoorbeeld van: minder geld naar de zorg, lagere uitkeringen, minder budget voor de AOW, verlaging of afschaffing van toeslagen en toelagen.

Zo lang het kabinet zich niet in deze zin uitdrukkelijk manifesteert, verbleekt het in de tussenruimte die de twee, elkaar steeds meer tegensprekende, coalitiepartijen maken. Een treurige plaats waaraan burgers weinig houvast en vertrouwen kunnen ontlenen.

Zijlstra spreekt over een te grote sociale huursector in Nederland, in vergelijking met omringende landen. Sinds de brutering in de jaren negentig vorige eeuw is geen sprake meer van staatssteun. De overheid verschaft geen leningen en subsidies meer, althans niet van substantiële omvang. Zij beslist zelf over de jaarlijkse huurstijging. De huurtoeslag is een geobjectiveerd stelsel om betaalbaar wonen mogelijk te maken. Afgezien van fraude, daar gaat de overheid zelf over, is daar niet veel mis mee. Als het beslag op de algemene middelen voor dat doel stijgt, is dat een uitdrukking van toenemende armoede. Ik vrees dat daar sprake van is. Overigens wentelt de overheid haar verantwoordelijkheid voor de huurtoeslag gedeeltelijk af op woningcorporaties, die vanaf 2014 voor dit doel worden aangeslagen. Als de overheid minder sociale huurwoningen wil, dan moeten meer mensen een eigen woning verwerven. Kom daar maar eens om in deze tijden van (werk)onzekerheid en gebrekkige mogelijkheden voor het verkrijgen van een hypotheek. Burgers kijken wel uit. Dit ‘uitkijken’ geldt in het bijzonder voor jonge starters op de woningmarkt. Een aantal van hen betreedt de arbeidsmarkt met een studieschuld en velen vinden niet eens een passende baan, om helemaal maar niet te spreken over een vaste baan. Voor zover deze mensen al een sociale huurwoning bewonen, zijn ze gedwongen om daarin voorlopig te blijven zitten. Een alternatief is er niet.
Tot slot gelden nog de normen van woningkwaliteit: veilig, gezond en wind- en waterdicht, liefst ook nog met een hoog energielabel. Je kunt de geldende standaarden verlagen, maar is dat niet een weg terug, in plaats van vooruit?

De kosten van de Awbz moeten omlaag. Een miljardenbezuiniging om mee te beginnen, later volgt meer. Dat ligt op het bord van de bewindslieden van VWS en die gaan hun ‘opdracht’ niet uit de weg. Maar aan hun plannen kleven een paar lastige boodschappen. Een is dat het grootste part van de bezuiniging bestaat uit verlies van werkgelegenheid. Veel banen in de zorg staan op de tocht en komen te vervallen. In dezelfde NRC van vorige week woensdag werd ingegaan op de cijfers van het CBS. De Nederlandse economie krimpt nog steeds (cijfers 1e kwartaal 2013) en de werkloosheid stijgt. De uitstoot van personeel uit bedrijfstakken in de zorg zit daar nog slechts voor een klein deel in. Grotere aantallen liggen nog in het verschiet. Tweede boodschap is de onduidelijkheid over wat, vooral op langere termijn, gezien wordt als de bodem, de basis die de overheid wil waarborgen. Drie is de twijfel over hoe het de meest kwetsbare groepen zal vergaan.

Afslanken is een moeizaam proces dat een coherente aanpak vergt. Misschien is dat aan het adres van de overheid te veel gevraagd. Daar lijkt het op, maar wennen doet dat nooit.