Hier is…Adriaan van Dis

Het is 14 maart 2013. De wereld draait door is omgetoverd in het decor van het vroegere boekenprogramma van de Vpro, die aan dit initiatief blijkbaar vlot medewerking verleende. Voor één keer was hij er weer: …Adriaan van Dis. En hij deed het weer als vanouds. De tijd tussen 1983 en 1992 herleefde. De formule is goud en dat danken we aan Van Dis. De Nederlandse tv heeft, nadat hij er een punt achter zette, andere boekenprogramma’s gehad. Onder meer, kort, gepresenteerd door Maarten ’t Hart (vond ik wel leuk) en zeven jaar lang, vanaf 1995, Zeeman met boeken. Nu, al weer jaren, op zondag Wim Brands met Vpro-boeken. Want laat duidelijk zijn, we moeten het in deze vooral van de Vpro hebben!

Op een manier onderscheidt Adriaan van Dis zich. Ik puzzelde over de vraag waaruit dat bestaat. De dvd-doos van de Vpro helpt om antwoorden te vinden. Hier een poging om die te verwoorden.

Van Dis neemt boeken – die allemaal op tafel liggen – als aanknopingspunt, maar het vraaggesprek gaat breder. Er treedt een zekere ontsluiting op van de maatschappelijke context die de inspiratie opleverde om te schrijven. Het heeft een eigen dynamiek die kan uitmonden in humor, verdriet, spanning en conflict. Het gespreksklimaat heeft iets persoonlijks versus de meer zakelijke benadering die latere presentatoren kozen. Mijn beleving is dat ik de auteur een beetje leer kennen en daardoor gevoel krijg bij achterliggende motieven en drijfveren om te schrijven. Hun eigenaardigheden kunnen grappig zijn of curieus of gevoelig.

Het helpt, denk ik, dat Van Dis zelf schrijver is. Hij is daardoor in te schatten als iemand die de weerbarstigheden van het ambacht uit eigen beleving kent. Dit zal vermoedelijk ook bijdragen aan het vestigen van een reputatie die mogelijk maakt dat befaamde auteurs zich laten contracteren.

Van Dis levert een bijdrage aan de conversatie. Hij zit er niet alleen om vragen te stellen maar kleurt de dialoog met eigen opvatting, belevingen en indrukken. Soms geeft hij het gesprek een onverwachte wending. Reden om te gaan verzitten en opnieuw te concentreren. In veel gevallen wekt Van Dis de indruk dat het gesprek uren zou kunnen duren. Maar toch, na een kwartier, moet het stoppen.

In de zaal zit geïnteresseerd publiek dat aan de lippen hangt van de presentator en diens gasten. Dat geeft een extra dimensie. Alle vormen van emotie die aan het tafeltje opkomen, werken met een rotgang door in de atmosfeer die in de hele zaal heerst. De kijker ervaart dit, waardoor zijn aandacht geprikkeld wordt.

Het talent van Adriaan van Dis is onverkort actueel en relevant. Het zou prachtig zijn als hij de draad weer oppakt en programma’s gaat maken. Al beperkt hij het maar tot een stuk of zes afleveringen per jaar. Overigens zonder dat Vpro-boeken hoeft te verdwijnen. Door de stijlverschillen kunnen de programma’s prima naast elkaar bestaan. Hij heeft keus uit een geweldige collectie van prachtige boeken die doorlopend het levenslicht zien. Het zou een ode zijn aan hen, een ode aan liefhebbende kijkers en lezers en een ode deze tijd om Hier is… Adriaan van Dis weer terug te krijgen.