AFTh

Met velen in het land zat ik vrijdagavond 24 mei klaar om te kijken naar Collegetour waar dit keer A.F.Th. van der Heijden te gast was. Drie jaar na de dood van zijn 21-jarige zoon Tonio trad hij, samen met zijn vrouw, in de openbaarheid. Het werd een memorabele uitzending, in meerdere opzichten.

Voor liefhebbers van het gesproken woord was het een verrijkend uur. Van der Heijden spreekt beheerst, in goede zinnen, gebruikt mooie beeldspraken en pakkende woorden, maar hij blijft boeiend en helder. Een genot om naar te luisteren. Ik noteerde een paar volzinnen. ‘…het noodlot bedient zich vaak van meerdere inktvisarmen om z’n gelijk te halen. Hier waren twee krachten naar elkaar op weg…’ Zijn schrijverstip: ‘…zorg voor een onzichtbare structuur, die niet knokig door de huid van de roman heen steekt, en een onontkoombaar, gouden detail…’
Een nieuw woord is ’beschaming’, door hem omschreven als een proces van relativering van eerder beleefde glans en trots, doordat ze in een volledig andere context kwamen te staan; de context van oneindig verdriet die momenten van succes en roem van weleer doet verbleken en verschralen. Aandoenlijk vond ik de hieraan ontleende uitdaging om ‘boven de beschaming uit te komen.’

Op Twitter viel een overweldigende lofzang hem ten deel, enkele voorzichtige uitzonderingen daargelaten. Maar die hielden me wel het meest bezig. Vooral de ingetogen en vragende manier waarop ze waren geformuleerd. Tja, wat gebeurde hier?

Zowat de hele uitzending ging over de overleden zoon: foto’s en een tv-opname (De Plantage 1997),het over hem geschreven boek, de film die komt en velerlei emoties en herinneringen daaromheen. Samengenomen een royale inkijk in een dramatische fase in het leven van een vader en moeder met een intense belichting van de impact van de dood van hun zoon. Nog royaler dan het boek wellicht al doet.

De vraag drong zich bij mij op of een grens te stellen is aan het delen van je verdriet in de openbaarheid. Daarmee doel ik uitdrukkelijk niet op de, wat mij betreft onaantastbare, literaire soevereiniteit die in dit geval heeft geleid tot een ‘requiemroman’ van sterk autobiografische aard. Wel doel ik op het onderscheid tussen de openbaarheid en de huiselijke en familiesfeer die, bij goede verhoudingen, juist het kenmerk heeft van een onbeperkte en alzijdig beschermde ruimte voor het spuien en delen van emoties.
Mijn antwoord op de vraag is tweeledig. In generieke zin zeg ik ‘nee’. Ik wens te waken voor een normatieve opvatting over wat in dit type kwesties wel of niet het goede is. Collegetour heeft gekozen voor deze invulling, het zij zo. Voor mezelf geldt ‘ja’ als antwoord. Ergens ligt, voor mij, een grens tussen wat ik mooi en gevoelig vind aan het waarnemen en meebeleven van verdriet en het gebied dat is afgeschermd voor de huiselijke omgeving.

Mijn persoonlijke onbehagen, aanvankelijk impliciet en daarna slechts met moeite bloot te leggen, speelde me parten bij het meemaken van de uitzending. Ik had graag gezien dat andere thema’s – andere boeken, belevingen en uitdagingen – (meer) aandacht hadden gekregen. Mijn opborrelend ongemak deed en doet niets af aan de waardering die ik heb voor de uitzending. Die blijft groot.